بە چاودیری سەرۆكی زانكۆی سەلاحەدین، هۆبەی دڵنیایی جۆری لە كۆلیژی یاساو زانستە سیاسییەكان لە رۆژی ٢٦ی نیسان لە هۆلی كۆرەك لە كۆلێژی یاساو زانستە سیاسییەكان، پانێلێكی ئەنجامدا لەبارەی "گرێدانی زانكۆكان و دەرچووانی زانكۆ بە كۆمەڵگاو بازاڕی كار" بۆ بەڕێزان: پ.ی.د. ئازاد شكور بەرپرسی دڵنیایی جۆری كۆلێژ یاساو زانستە سیاسییەكان، دارا جەلیل خەیات سەرۆكی یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی كوردستان، د. شێرزاد عەزیز مامۆستا لە كۆلێژی یاساو زانستە سیاسییەكان، پ.ی. د. كاوان اسماعیل ئیبراهیم راگری كۆلێژی یاساو زانستە سیاسییەكان بە وەكالەت، هەروەها پ.ی.د. ژاڵە سەعید سكرتێری نووسین لە گۆڤاری یاساو رامیاری. کە ژمارەیەکی بەرچاو لە كەسایەتی پسپۆڕی شارەزاو مامۆستایان و قوتابیان ئامادەی بوون.

پرسیارە سەركییەكانی پانێل:

١- تا چەند ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر بەتایبەتی و ژوورە بازرگانییەكانی هەرێمی كوردستان بەگشتی، توانیویانە هەلی كار بۆ دەرچووانی زانكۆ لە رابردوو و داهاتوودا بدۆزنەوە؟ تا چەند دەتوانن ببنە هۆكارێكی ئەرێنی بۆ گرێدانیان بە بازاڕی كارو پیشەسازی و كەرتی تایبەت؟

٢- تا چەند پڕۆگرامەكانی خوێندنی كۆلیژی یاسا لەبارو گونجاوە بۆئەوەی دەرچووانی زانكۆو زانكۆكان بە بازاڕی كارو كۆمەڵگاو كەرتی تایبەتەوە گرێ‌ بدات؟

٣- ئایا بە پێویستی دەزانن زانكۆكان ئەركی خۆیان بگۆڕن، واتە جگە لە فێركردن و توێژینەوە وەبەرهێنانی مەعریفەش بکەن؟ چۆن؟

٤- ئایا بازاڕی كار لە كوردستاندا ئامادەباشە؟ تا چەند دەتوانرێت میكانیزم دابنرێت بۆئەوەی كەرتی تایبەت پابەند بكرێت ئەو ژمارە زۆرەی قوتابیان بەگەڕبخات کە ساڵانە لە زانكۆكاندا دەردەچن؟ تا چەند دەرچووان ئامادەكراون و لێهاتوون بەشێوەیەك بە باشی كارەكانیان رابپەڕێنن؟ كەم كوڕییەكان چین؟

دابڕان لەنێوان زانکۆو بازاڕ

سەرەتا پ.ی.د. ئازاد شكور بەرپرسی دڵنیایی جۆری كۆلێژ یاساو زانستە سیاسییەكان و سەرۆکی پانێل وتی:

زانكۆكان بەتایبەتی زانكۆكانی كەرتی گشتی لە كوردستاندا تاڕادەیەكی زۆر لە كۆمەڵگاو كەرتی تایبەت و بازاڕی كار دابڕاون، سیستەمی خوێندن لەو زانكۆیانە تاڕادەیەكی زۆر لە سیستەمی نوی جیهانی و پێشكەوتنە ناوخۆییەكان و بازاڕی كار دواكەوتوو و دابڕاوە، زۆرجار پێچەوانە یان دژ بەو یاساو رێنماییانەشە كە لە كوردستاندا كاری پێ‌ دەكرێت، كاتی ئەوەیە زانكۆكان ئەركی خۆیان بگۆڕن، واتە جگە لە فێركردن و توێژینەوە، وەبەرهێنان لە مەعریفە (رۆشنبیری و هۆشیاری)شدا بکەن، بە گرێدانی خۆیان بە كێشەكانی كۆمەڵگاو بازاڕی كارو پیشەسازی و پرۆژەكان و، دەستپێشخەری داهێنەرانە لە بوارەكانی یاساو ئابووری تەكنەلۆژیاو وەبەرهێنانی مەعریفە و زانستدا بکەن، دەبێت زانكۆكان چیتر تەنها قوتابی بۆ گەڕان بە دوای هەلی كاردا ئامادە نەكەن، بەڵکو دەبێت ئامانجی خوێندنی باڵا لەداهاتوودا كاركردن بێت بۆ:

١- خوێندنی باڵا رۆڵی گەورەی هەبێت لە گەشەپێدانی هۆشیاری كۆمەڵگاو، ببێتە ناوەندو سەرچاوەی سەرەكی بۆ هەڵقوڵانی رۆشنبیری هۆشیاری و فیكری نوێخواز.

٢- دەبێت توێژەرانی ئەكادیمی سنوور ببەزێنن و ببنە نێردەی ئاشتی و ئاوەدانی و پێكەوەژیان، توێژینەوەكانیان بەشێوەیەك ئامادە بكەن بۆ دەستپێشخەری و داهێنان و خولقاندنی هەلی كارو لە گەشەپێدانی ئابووری و پشتبەستوو بە مەعریفە و تەكنەلۆژیا بەشداربن.

٣- خوێندنی باڵا لە كوردستاندا لە رووی چەندایەتییەوە گەشەی زۆری كردووە، لە ساڵی 1991 تەنها یەك زانكۆمان هەبوو، ئێستا 14 زانكۆی حكومی هەیە و 15 زانكۆی تایبەت هەیە، شانبەشانی ئەم پێشكەوتنە پێویستە لە رووی چۆنێتی و جۆرییەوە پێشڤەچوونی بەرچاو بەخۆوە ببینێت. لە ساڵی 1991 تەنها خاوەنی 291 مامۆستای زانكۆ بووین، بەڵام ئێستا 8853 مامۆستای زانكۆ هەیە، 260 پرۆفیسۆرو 1013 پرۆفیسۆری یاریدەدەرو 2412 مامۆستاو 5168 مامۆستای یاریدەدەرن.

ئەم پرسە هەموو كۆلێژو زانكۆكانی كوردستان دەگرێتەوە، بۆئەوەی هەلی كاری زیاتر بۆ دەرچووانی زانکۆ دەستەبەر بكەین و باشتر بۆ بازاڕی كاریان ئامادە بكەین. یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازییەكانی كوردستانمان بانگهێشت کرد، تاکو بزانین چەند هەلی كار لەگشت بوارە جیاوازەكاندا دابین دەكات؟ ئایا پلانی داهاتووی چییە بۆ گەشەسەندن و زیادكردنی ژمارەی بەگەڕخستنی هەلی كار؟ ساڵانێكی زۆرە لە توانا خودییەكانی دەرچووانی زانكۆ وەرناگیرێت، دەبێت سیستەمێكی نوێ بونیات بنین، هەماهەنگی نێوان كەرتی تایبەت و كەرتی گشتی بكات. پێشنیار دەكەین لەنێوان زانكۆكان بەتایبەتی كۆلێژی یاساو زانستە سیاسییەكان و ژووری بازرگانی و پیشەسازیدا هەماهەنگی بەردەوام هەبێت، بۆ ئەنجامدانی كارو پرۆژەی هاوبەش، كە دەبێت ئەم هەنگاوە خێرا بهاوێژرێت:

١- كۆبوونەوە لەنێوان شاندی ژووری بازرگانی و كۆلێژی یاسا ئەنجام بدرێت و، یاداشتێکی لێكگەیشتن لەنێوانیاندا واژوو بكرێت.

٢- ساڵانە كارو كۆنفراسی هاوبەش سەبارەت بە كێشەی بازرگان و خاوەنكاران بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان ئەنجام بدەن، گرنگترینیان مایەپووچبوونی بازرگانان و كۆمپانیاكان و كەموكوڕییە یاساییەكان لە یاسای بازرگانیدا.

٣- چۆنێتی كردنەوەی خولی راهێنان بۆ قوتابیان بەتایبەتی و دۆزینەوەی هەلی كار لەدوای دەرچوونیان.

٤- بەشداریكردنی مامۆستایانی پسپۆری بازرگانی و كۆمپانیاكان لە كۆلێژ، هاوشان لەگەڵ شاندی ژووری بازرگانی لە كۆڕو كۆنفراس و پیشانگاو خوولانەی لە دەرەوەی كوردستاندا دەكرێتەوە، بۆئەوەی ئەو یاسایانەی پەیوەندیدارەو لە ژوورە بازرگانییەكان جێبەجی دەكرێت، بەشێوەیەكی راست و نوێ‌ لەگەڵ سیستەمی نوێی بازرگانی جیهانیدا بگونجێت.

ئێمە دەزانین چیمان دەوێت بەڵام نازانین چۆن داوای بكەین، واتا دەزانین كێشەكە چییەو چارەسەری چییە، بەڵام نازانین چۆن باسی بكەین. ئەگەر وڵاتێك دامەزراوەی ئەكادیمی نەبێت بۆ كارەكان و بەرنامەڕێژی نەكات، ئەستەمە بتوانێت پلانی بۆ نەخشەی ستراتیژی داهاتوو هەبێت، بۆنموونە ئێمە نازانین چ شوێنێك قوتابی دەوێت چۆن وەریانبگرین، ساڵانە رێژەیەكی زۆری قوتابیان لە بەشە جیاوازەكانی زانكۆ وەردەگیرێن، بێ ئەوەی بزانین بۆ چیمانە؟ ئایا چ بەشێك پێویستی بەوەندە قوتابییە؟ پارەیەكی خەیاڵی لە بەرنامەی تواناسازی خەرج كرا، دەبوو پلانێك هەبێت بۆئەوەی بزانرێت ئەو پارەیەی خەرج كراوە ئایا ئامانجی خۆی پێكاوە؟ ئەو كەسانە دەنێردران و تەنیا بڕوانامەكەیان وەردەگرت، وڵات هەبووە خۆی لەڕووی بروانامەو خوێندنەوە كێشەی هەبوو، بەڵام قوتابی بۆ نێردراوە.

چەند ساڵێك لەمەوبەر وانەیەكم لە كۆلێژ دەوتەوە بە ناوی "یاسای بازرگانی" کە هی ساڵی 1984 بوو، ئەمە سەیرە چونکە ئەوكات سیستەمی كەرتی گشتی و كەرتی تێكەڵ بازاڕی بەڕێوە دەبرد، بەڵام ئێستا بازاڕ ئازادە، واتا سیستەمی بازرگانی ئێستاو ئەوكات تەواو جیاوازە ناكرێت تیكەڵاوی لەنێوان یاسای بازاڕی ئازاد بكەین، كە ئەمڕۆ لە كوردستاندا سیستەمەكە لەسەر بازاڕی ئازاد بەڕێوە دەچێت، بەڵام ئەوكاتەی یاسای بازرگانی دانراوە سیستەمی بازرگانی بە یاسایەك بووە كەرتی گشتی و كەرتی تێكەڵ هەبووە، كە دوو یاسای دژ بەیەكن.

ئەنجوومەنی وەزیران دەتوانێت كۆنفرانسێكی نێودەوڵەتی رێک بخات بۆئەوەی راو سەرنجی رێكخراوە نێودەوڵەتییەکان لەبواری دۆزینەوەی هەلی كار لەسەر پیگەیاندن و بازاڕی كار بخەنەڕوو، دەتوانین سوود لە تاقیكردنەوەكانیان وەربگرین، زۆر وڵات هەمان گرفتی ئێمەیان هەیە یان هەبووەو توانیویانە لێی دەربازبن.

گرێدانی زانكۆكان

دارا جەلیل خەیات سەرۆكی یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی كوردستان ئاماژەی بەوەدا، كەرتی تایبەت ئەرك و رۆڵێكی گەورەی لەسەر ژیانی كۆمەڵگەی كوردستان هەیە، لە سەردەمی رژێمی پێشوودا گرنگی بە كەرتی تایبەت نەدەدراو هەوڵی بچووكردنەوەی دەدرا تەنانەت بە كەرت ناونەدەبرا، چالاكییەكانی كەرتی تایبەت و ژووری بازرگانی زۆر سنووردار كرابوو، جەنگە یەك لەدوای یەكەکان و ئابڵوقەی ئابووری کاریگەری نەرێنی هەبوو، لەساڵی 1993ەوە یاسای ژووری بازرگانی لە پەرلەمانی كوردستان دەرچووە، بەڵام تا ساڵی 2006 كاری پێ نەدەكرا، بەڵام لەو ساڵەوە تاڕادەیەك رۆڵ و سەربەستی بۆ ژوورەكانی بازرگانی گەڕایەوە، حكومەت پشتگیری کردین و چالاكییەكان فراوان كران، لە ژووری هەولێر هەڵبژاردن سازکرا، پاشان یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی کوردستان پێکهێنرا، ئێستا لەگەڵ ژووری بازرگانی كەركوكیش هەماهەنگیمان هەیە. لە ماوەی کارکردنماندا هاموشۆی شاندە بازرگانییەکانی کوردستان و وڵاتان بۆ لای یەکتر گەرموگوڕ بووەو ئەرك و بەرپرسیارێتیمان زیاتر بووەو دەبێت لە ئاست داواكاری خەڵك و بازرگاناندا بین، لەئێستا بەشی دیراسات و توێژینەوەمان هەیە کە هاوكاری جۆراوجۆر پێشكەش دەكەن وەک چاپکردنی کتێبی بواری ئابووری و گەیاندنی یارمەتی جۆراوجۆر بۆ قوتابیان، هەروەها لەگەڵ وەزارەتەكانی حکومەتدا هەماهەنگی و چالاکی هاوبەشمان هەیە و، لە ئاستی لە سێ ساڵی رابردوودا سێ كۆنفرانسی گەورە سازكراوە، زۆربەی نوێنەری ژوورە بازرگانییەكانی وڵاتانی عەرەبی هێنراونەتە كوردستان و کۆنگرەیەكی وەبەرهێنانمان بۆ ئێراق و كوردستان و كۆنگرەیەكی وەبەرهینان لەگەڵ دەزگای (i.b.b.c) ئەنجام داوە، هەروەها لە پایزی رابردوو کۆنگرەی پەرپێدانی كەرتی تایبەت لە کوردستانمان بە چاودێری سەرۆكوەزیرانی کوردستان سازدا، كە چەندان وڵات و كۆمپانیا بەناوبانگەكان و بازرگانان بەشدار بوون، بڕیارە لە هاوینی داهاتوودا كۆنگرەیەکی دیکەی هاوشێوە لە سلێمانی ساز بکرێت.

سەرۆكی یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی كوردستان وتیشی: هەروەها لە ماوەی رابردوو کارکردنماندا رێککەوتنی دووقۆڵی و یاداشتی لێکگەیشتنی زۆر لەگەڵ ژوورە بازرگانییە جیهانییەکاندا ئیمزا کراوەو، لە پیشانگاکانی وڵاتانیش بەشداری کارامان هەبووەو پەیوەندی توندوتۆڵمان هەیە لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتییەکاندا. هەروەها چەندان خول و ۆركشۆپ و بەرنامەی تایبەتمان لەچوارچیوەی خولی راهێناندا كردۆتەوە، زۆر چالاكی دیکەش هەیە وەك ئاهەنگ بە بۆنە جیاوازەكان و یادکردنەوەو خولی تایبەت بە ئافرەتان و پەرەدان بە زمانی ئینگلیزی.

دارا جەلیل خەیات رایگەیاند، ژوور ناتوانێت هەموو پرۆسە و ئەركەكان بەتەنیا لەئەستۆ بگرێت، ئێمە داهاتی خۆمان هەیە و هەموو ئەرك و كارەكانمان لەئەستۆی خۆمانە، باوەڕی تەواومان بە هاندان و هاوكاری كەرتی کشتوكاڵ و پیشەسازی هەیە، چونكە هەموو بنەما بنەڕەتییەكانمان هەیە وەك (زەوی، ئاو، دەستی كار) و گرنگیدانی تایبەت بە پیشەسازی گشتی و كشتوكاڵ لەبەر دەستدایە، کە بەرهەمی کشتوکاڵی هەبوو و پیشەسازی رۆڵی خۆی نەبینی، جوتیاران و بەرهەمهێنەران زەرمەند دەبن و لەو كارە دوورە دەكەونەوە، بەڵام كە بەرهەمەكانیان بۆ پیشەسازی بەكارهات، بەرهەم زیادە دەبێت و گەشەی پێ دەدرێت، ئەمەش بە ئەرێنی دەشکێتەوە بۆ ئاسایشی خۆراكی وڵات و دابینكردنی دەرفەتی كاركردن بۆ دەرچووانی زانكۆو هاووڵاتیان و كەمكردنەوەی بێكاری. دەبێت گرنگی بدرێت بە هاوردەكردنی كاڵای باش و كوالیتی بەرز، دەبێت لە كاتی هاوردەكردندا هەموو كاڵایەك بە كۆنترۆڵی جۆریدا بڕوات و، كەمكردنەوەو رێكخستنی باج بەپێی سیستەمێكی پێشكەوتوو بێت کە ببێتە هۆی پێشكەوتنی بواری بازرگانی و پیشەسازی. تا ئێستا لە سیستەمی خویندندا زۆر گرنگی بە فێربوونی زمان نادرێت، دەرچووی زانكۆ زمانی عەرەبی نازانێت و بەشێكی زۆر لە دەرچووانی زانكۆ زمانی ئینگلیزی نازانن، ئەمە كێشەیە، دەبێت دەرچووانی زانكۆ زمان و زاراوەی زانستی بزانن بۆئەوەی پەنا بۆ یاساناسانی وڵاتان نەبەین، دەبێت زمانی ئینگلیزی بكرێتە زمانێكی سەرەكی خوێندن لە زانكۆكاندا، دەرچووی بەشی یاسا دەبێت زمانی ئینگلیزی بزانێت بۆ جێبەجێكردنی كاری كۆمپانیا ناوخۆیییەکان، لە کوردستاندا 57 كۆمپانیا جیهانی 200 كۆمپانیانی دیکە لە بوارەكانی نەوت و سامانە سروشتییەكاندا كار دەكەن، بەڵام یاساناسانی كوردستانیان لەگەڵدا نییە، هۆکارەکەی نەزانینی زمانە.

دارا جەلیل خەیات هەروەها رایگەیاند، رێژەی بێکاری لەبەرزبوونەوەدایە، بەهۆی قەیرانی دارییەوە 3500 پرۆژە وەستاوە، ئەگەر هەریەكە لەو پرۆژانە 20 كارمەندیشی هەبێت، واتا 70 هەزار كەس بیكار بوون. سەبارەت بە كەرتی تایبەتیش لەساڵی 2007دا تەنیا 20 هەزار كەس كاریان لە كەرتی تایبەت كردووە، بەڵام لە ساڵی 2012دا رێژەكە بۆ 340 هەزار بەرز بۆتەوە، سەبارەت بە سەرمایەی بەكارهاتووش لەبواری كەرتی تایبەتدا لەساڵی 2007 وەبەرهینان تەنیا چوار ملیار دۆلار بووە، لەساڵی 2013دا گەیشتە 43 ملیار دۆلار. بواری كاركردن لەو ماوەیەدا هەنگاوی باشی ناوە هەلی كاری زۆری رەخساندووەو دەستی كاریش بەشێوەیەكی بەرچاو هەبووە، تەنانەت زۆری هەلی كار وایكرد دەستی كار لە دەرەوە بهێنین، ئەمانە پێویستی بە یاسایە، یاسای كارو یاسای پاراستنی بەرهەمی ناوخۆی و یاسای هێنانی كریكاری بیانی.

لە کۆتاییدا سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر وتی: لەم روانگەیەوە پێویستمان بە دامەزراوەكانی حكومەتە و پەرەپێدانی سیستەمی كاركردن و یاساكانی دیکەی دارایی و ئابووری و پاراستنی ئاسایشی خۆراك و گرنگیدان بە كشتوكاڵ و پیشەسازییە، لەئێستادا پێویستە ئامادەكاری بكەین بۆ رزگاربوون لەم قەیرانە، بۆئەوەی خواستەكانی بازاڕ بەكاربهێنرێت، وەك ژووری بازرگانی ئامادەین هاوكاربین و لەگەڵ ئیوە پێشنیارو یاساو رێنمایی نوێ تاوتوێ بکەین و لایەنی پەیوەندیدار بەهەندی وەربگرێت.

یاسا هەیە، بەڵام جێبەجێ ناکرێت

"پ.ی.د كاوان ئیسماعیل" لەبارەی رۆڵی گرێبەستی هاوبەش لە بواری نەوت و گازدا كە پەیوەندی هەلی كاری دابین بكات لە كوردستان و ئایا زانكۆكان رۆڵیان هەبووە لە ئامادەكردنی كەسێ وا لە بوارەدا كار بكات. پیشەسازی نەوت شارەزایی و زانستێكی گەورەی دەوێ لە بوارە تەکنیکییەكاندا، پەنا براوە بۆ كۆمپانیای ژمێریاری جیهانی بۆ هاوكاركردن لە بواری چاكسازی لە كوردستان چونكە كاری نەوتی ئاڵۆزو قورسە، بۆیە دەبێت سوود لەو كۆمپانیایانە وەربگرین بۆ راهێنان و فێركردنی هاونیشتیمانیانمان.

لەرووی یاساوە دەبێت كۆمپانیاكان بە چەند بنەمایەكی گشتییەوە پابەندبن، وەك ئەوەی دەبێت گشت كۆمپانیایەك كاتێك گرێبەستەكە مۆر دەكات بە وەگەڕخستنی دەستی كارو كارپێكردنیان پابەند بێت، چونكە وەك لە بەندی یەكەمدا هاتووە، هەلی كاركردن بۆ هاووڵاتیانی ناوچەكەیەو دەبێت ئەوان پابەندبن بەم خاڵەوە، دەبێت ئەو كەسە ئامادە كرابێت و بۆ جێبەجێكردنی ئەو كارە گونجا بێت. وڵاتانی كەنداو لە كاتی وەگەڕخستنی كۆمپانیاكاندا ئەوەیان كردۆتە مەرج و، دەبێت رێژەی 70% بۆ كاركەرانی خەڵكی ناوچەكە بێت، بەپێی ریزبەندی ئەوان مافی كاركردنیان لە خەڵكیتر زیاترە، ئێراقیش كاتێك لەساڵی 1972دا نەوتی خۆماڵی كرد، كۆمەڵێك هەنگاوی نا یەكێك لەوانە ئەوەبوو كۆمپانیاكانی بە دەستی ناوخۆیی سپارد دوای ئەوەی كۆمپانیا جیهانییەكانی دەركرد.

هەروەها دەبێت سەلامەتی تەندروستی پارێزراو بێت، بۆ دەستی كارو هێزی كارو سەلامەتی تەندروستی بەشێوەیەكی گونجاو دابین كرابێت، پێویستە وەزیری سامانە سروشتییەكان رێنمایی بۆ جێبەجێكردنی ئەم یاسایە دەربكات بۆئەوەی بە شێوازێكی دروست جێبەجێ بكرێت. حكومەتی کوردستان 57 گرێبەستی واژوو كردووە، بەپێی ئەو گرێبەستانە، بەندێک هەیە جەخت دەکاتەوە لەسەر ئەوەی پێویستە لەسەر بەڵێندەر راهێنان بكات بەو كەسانەی خەڵكی كوردستان و ئێراقن و لە كۆمپانیاكاندا كار دەكەن بۆ شارەزابوون لە شێوازەكانی كاركردنی هونەری، لەگشت گرێبەستەكاندا ئەم بڕگەیە هەیە، بەڵام كەمتەرخەمی لە جێبەجیكردنیدا هەیە. كاتێك گرێبەستێك واژۆ دەكرێت بە رەزامەندی هەردوولا دەبێت وێنەیەكی لای هەردوولا هەبێت، بۆئەوەی هەر گرفتێك هەبێت یاسا یەكلای بكاتەوە، چونكە هەموو كارمەندێك لە هاولاتی كوردستان دەتوانێت سكاڵای یاسایی لەسەر كۆمپانیا بیانییەكان لە كوردستان تۆمار بكات. زۆر لە كارمەندانی بواری نەوت و غازی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان دەرچووی زانكۆو پەیمانگاكانی كوردستانن، ئەوە پێچەوانەوەی ئەو بیرورایەیە كە دەوترێ زانكۆكان لە ئامادەكردنی كادیر بۆ كاركردن لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان كەمتەرخەمن، زۆر لە بەڕێوەبەرە كارگێڕییەكان و ئەندازیارە جیۆپۆلیتیکەكان و ئەندازەی كیمیاوی دەرچووی زانكۆكانی كوردستانن، دەكرێت ئەوە دوای گرێبەستێكی دوولایەنە بكرێت لەگەڵ لایەنەكانی تردا كە بتوانین قوتابیان لە بەشی ئەندازەی جیۆلۆجی یان پەیمانگای نەوت یاخود بەشی یاسا، بۆئەوەی راهێنانی هاوینە بكەن بۆ قوتابیانمان بۆئەوەی كاریان لەگەڵدا بكەن لەداهاتوودا یان بواری فرۆكەخانەكان بۆئەوەی كادیری تایبەت ئامادە بكات بۆ كاتی پێویست.

لە ساڵی 2013دا کە كۆمپانیا بیانییەكان لە بواری نەوتدا دەستیان بە كار كرد، لەکۆی 3655 کارمەند 2436 ی خەڵكی كوردستان بوون، رێژەیەكی باش بوو بۆ كرێكارانی ناوخۆیی، بەڵام سەرەتای دەسپێكردنی شەڕی داعش ژمارەیەكی زۆری ئەو كۆمپانیایانە کوردستانیان جێهیشت و زۆر كریكارو کارمەند بێکار بوون.

پیادە نەکردنی سیستەمی پێداویستی و هێزی كاری بەردەست

"د. ژاڵە سەعید" وتی: ئایا دەرچووانی بەشی یاسا دەتوانن هەلی كار لە بازاڕی كاردا لە كەرتی گشتی یان تایبەتدا بدۆزنەوە. هێزی كارەكە تایبەتمەندە كە پەیوەستە بە ئاست و توانای تاك بۆ بوارە یاساییەكە، ئەمەش نابێت بەتەنها لەرێگەی كاری یاسایی بە راهێنان و ئامادەكردنی باش نەبێت (فێركردنی زانستی پسپۆری) كە هەوڵ بدات كادیری باش پسپۆرەكە ئامادە بێت بۆ بەجێگەیاندنی پێداویستی ئابووری تازەپێگەیشتووی بازاڕ. لەم رێگەیەدا دوو ئاستەنگ هەیە، یەكەم پەیوەستە بە دەرچووی زانكۆ لە بەشی یاسایی، تا چەند وەك پێویست ئامادە كراون و راهینانیان پێ كراوە؟ دووەم كەمی یان نەبوونی پەیوەندییەكی پتەو لەنێوان ئەو بابەتانەی لە زانكۆ دەخوێنرێت و و بازاڕو كاری یاساییدا.

سەبارەت بە گرفتی یەكەم زۆر هەوڵ دراوە چارەسەر بكرێت بەڵام ئەم ئاستەنگانە ماون:

1ـ دەرچوونی ژمارەیەكی بەرچاو لە قوتابیان لە بەشەكانی یاسا، وایكردووە رێژەیەكی زۆر لە دەرچووانی بەشی یاسا لە زانكۆ تایبەتی و حكومییەكاندا هەبێت، هەروەها پیادە نەكردنی سیستەمی (پێداویستی و هێزی كاری بەردەست) وایكردووە رێژەیەكی زۆر لە قوتابیان دەربچن، لەبەرامبەردا كەمتر بازاڕ پێویستی پێیەتی.

2ـ كەرتی گشتی گرفتە، چونكە دامەزراندن تێیدا ئاسانە و تەنها بڕوانامەی هەبیت بەبێ گویدانە دامەزراندن دەبێت بەبێ گوێدانە ئەوەی توانای هەیە ئاستی دەرچوونەكە، ئەمەش وا دەكات هاندان هەبێت كە خەڵك هەمووی روو بكاتە كەرتی گشتی، واتا دەبوو هاندان هەبوایە بۆ خەڵك كە روو بكەنە كەرتی تایبەت بۆ كەمكردنەوەی كەرتی گشتی.

سەبارەت بە ئاستەنگی دووەم:

1ـ بەشەكانی یاساكان گوێ نادەنە چونێتی، دەبوایە گرنگی بە چەندێتی بدرێت نەك ژمارە لە باشكردنی پڕۆگرامەكان لەسەر دوورو نزیك.

2ــ گەشەسەندنی كۆلیژەكانی یاساوە دەرچووانی لە دابەشكردنی كلاسیكی گشتی و تایبەت كە دەبێت شارەزاییەكی پسپۆری وەربگرێت لە یاسا جیاوازەكاندا كە هەمووان هەمان بابەت دەخوێنن، ئەمەش لاوازی پڕۆگرامەكەیانە، پڕۆگرام هی ساڵانی هەشتاكانە كە بۆ سیستەمی سۆشیالیستی وڵاتانی بلۆكی سۆسیالیستییە كە لەگەڵ سیستەمی ئەمڕۆ ناگونجێت.

3ـ ئەو بابەتانەی كە دەخوێنرێت "یاسای بازرگانی" بە تیۆرییە، گۆڕانكاری و تازەگەری لە جێبەجێكردنی پراکتیكیدا نییە.

چارەسەركردن:

1ــ بوارنەدان بە كردنەوی كولێژی نوێ و گرنگیدان بە پسپۆڕی بابەتی یاسایی.

2ـ پەنابردن بۆ سیستەمی تاقیكردنەوە بۆ پێدانی بڕوانامەی كاركردن، وەك سیستەمی ئەمریكی پەیڕەوی دەكات لە وەزارەتی خوێندنی باڵا نەقابەی پارێزەران و وەزارەتی داد سەرپەرشتی بكەن، بەم شێوەیە كادیری زانستی و پیشەیی دەخەنە بازاڕەوە.

3ـ پەیڕەوكردنی سیستەمی باشترین بۆ دامەزراندن، واتا سیستەمی جێبەجێكردنی بۆ دامەزرانی باشترین كادیری یاسایی، وەك ئەوەی لە كۆمپانیاكانی نەوت و گازدا پەیڕەو دەكرێت.

بوونی داتاو ژمارە

"پ.ی.د. شێرزاد عەزیز" باسی لە بەستنەوەی خوێندن بە بازاڕ کردو، وتی: خوێندن دەیەوێت سوود بە كۆمەڵگە بگەیەنێت بەشێوەیەك لەشێوەكان دەبێت بواری پراکتیكی بەسەر بواری تیۆریدا زاڵ بێت تەنها بۆ دروستكردنی بناغە لەكۆتاییدا دەچێتە بواری پراكتیكی، ئەم هاوكێشەیە پێویستی بە سێ رەگەزە: (دامەزراوە فێركردنەكان، قوتابی و بازاڕی كار)، بۆ بەستنەوەی ئەم سێ رەگەزە، یەكەم كار بریاری قوتابییە كە چ دەخوێنێت یان چ شتێك هەڵدەبژێرێت؟ لەبەر زۆری شوێنەكان و هەندێ هۆكاریتر قوتابی تووشی سەرلێشیوان دەبێت لە دەستنیشانكردنی شوێن و جۆر خوێندنەکەی.

بەرزی پلەكەی هۆكارێكە كە شوێن هەڵدەبژێرن بێ ئەوەی داهاتووی خۆی لا روون بێت، كاری ئێمە ئەوەیە هاوكاری قوتابی بین لە دیاریكردن و بەرچاوروونی داهاتووی، ئەرکی گرنگی ژووری بازرگانی بوونی داتاو زانیارییە لەسەر بوارەكانی بازرگانی و پیشەسازی وڵات، بۆئەوەی قوتابیان سوودی لێ وەربگرن بۆئەوەی بڕیار بدات چ دەخوێنێت، بۆنموونە ژوور پێمان بڵێت بۆ پێنج ساڵی داهاتوو پێویستمان بە ژمارەیەكی دیاركراوی كادیری یاسایی هەیە، بەڵام دەبێت زمانی ئینگلیزی بزانیت بۆئەوەی رێژەی هیوای بەشداربووان زیادو كەم بكات لەبواری كارگێڕی و دارایی. لەسەر ئەم بنەمایە بەرچاوڕوونییەك بۆ قوتابی دروست دەبێت هاوشان لەگەڵ كەرتی تایبەت كەرتی گشتی بەهەمان ماف و شێوە، دەبێت داتاو زانیاری بڵاو بكاتەوە بۆ پێداویستی بوارەكان. بەمەش بەبەرچاو روونی لای دامەزراوەكانی فێركردن دروست دەبێت بۆ کردنەوەی بەشێكی تازە یان گۆڕانكاری بكرێت لە بابەتەكانی خوێندن و كەمكردنەوەی ناڕوونی بەرچاوی لای ئێمە و قوتابیانیش، بەبێ نەبوونی داتاو ژمارە نازانین چ بەشێك بكەینەوە یان دایبخەین، ئیمە دەمانەوێ كادیری سوودبەخش بخەینە بازاڕەوە، نەک شوێنیك نەبێت كاری تیدا بكات و وا هەست بكات كەڵكی لە خوێندنەوەكەی وەرنەگرتووە كەسیش دەرفەتی كاری پێ نادات.

لە پانێڵەكەدا لەلایەن بەشداربووانەوە چەندین روونكردنەوەو سەرنجی خرانەڕوو، لەكۆتاییدا لەلایەن یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدینەوە خەڵاتی رێزلێنان بە دارا جەلیل خەیات بەخشرا، لەبری هەوڵ و ماندوبوونیان لە بواری برەودان بە باری ئابووری کوردستان.